Staart- en maneneczeem is een overgevoeligheidsreactie, een allergie bij het paard. Door deze allergie ondervindt het paard of de pony, jeuk aan de manenkam, de staartwortel, onder de buik en soms nog andere locaties. Door deze jeuk zal het dier zich gaan schuren, met als gevolg dat de huid beschadigd raakt. De huid wordt dikker en haren breken af. Dit alles kan ertoe leiden dat er ook nog een bijkomende huidontsteking optreedt.
Wat/wie veroorzaakt staart- en maneneczeem?
Het is bewezen dat sommige paarden overgevoelig zijn voor het speeksel van bepaalde muggen. Namelijk de zandmuggen (Cullicoides spec.). Deze muggen komen wereldwijd voor uitgezonderd de eilanden.
De muggen zijn het meest actief in een vochtige warmte, als het halfdonker is en windluw. Ze bevinden zich voornamelijk rond waterrijke gebieden, waar het windluw is. Om zich te vermeerderen heeft de mug bloed nodig en gebruikt daarvoor het paard. De mug prefereert plekken waar de huid zacht is en waar de haren loodrecht op de huid staan. Dit zijn voornamelijk de manenkam, de staartwortel en de buiknaad.
Vlak voor het bloedzuigen, komt er wat speeksel van de mug vrij. Juist dit speeksel zorgt voor de allergische reactie, die als gevolg staart- en maneneczeem geeft. Dit betekent dus ook dat het speeksel van een enkele mug tot heftige reacties kan leiden.
Waarom is het ene paard wel gevoelig voor staart- en maneneczeem en het andere niet?
Sommige paarden hebben een storing in de algehele toestand van het lichaam en kunnen zo gevoeliger zijn voor allerlei invloeden zo ook voor staart- en maneneczeem.
Het voer dat paarden krijgen, dient voldoende vitamines te bevatten (vooral vit B, vit. D, en Biotine). Te veel eiwitten in het voer zouden ook een allergie in de hand kunnen werken (dwz oppassen met het mengen van kruiden en fris jong gras).
Een paard dient ook in een gezonde omgeving gehouden te worden, zon, frisse lucht, etc.
Het ene ras paard is het andere niet, zo zijn IJslanders en Arabieren relatief gevoelig voor staart- en maneneczeem. Zelfs als het dier een kruising is van een van bovenstaande rassen is er een grotere kans op het ontwikkelen van staart- en maneneczeem.
De leeftijd waarop de eerste verschijnselen optreden blijkt een leeftijd van +/- 3 jaar te zijn.
De kleur van het paard is niet van invloed op het ontwikkelen van staart- en maneneczeem.
Ook het geslacht is niet van invloed op het ontwikkelen van staart- en maneneczeem.
Erfelijkheid speelt ook een aanzienlijke rol, hier zal later nog op ingegaan worden.
Wat is de invloed van de omgeving op het ontwikkelen van staart- en maneneczeem?
Staart- en maneneczeem komt wereldwijd voor (uitgezonderd in IJsland) en treedt alleen op als muggen en paarden met elkaar in contact kunnen komen.
En op onze, Nederlandse breedtegraad zien we het voornamelijk van april tot oktober. Warme, hete zomers met een regelmatige bui zijn omstandigheden waar de muggen actief zijn. Wanneer het dan ook nog windstil is en voldoende open water in de buurt is dan zijn dit nog idealere omstandigheden om zich te kunnen vermeerderen.
Dit kan verklaren waarom er aan de kust, waar het over het algemeen koeler en winderiger is minder staart- en maneneczeem voorkomt.
Een fris weiland, met veel kruiden, en zodoende veel eiwitten zou een verhoogde kans geven op het ontwikkelen van staart- en maneneczeem. Ook zouden paarden die reeds een stofallergie (vb. beginnende dampigheid) hebben ontwikkeld verhoogd gevoelig zijn voor het ontwikkelen van andere allergieën, zoals staart- en maneneczeem.
Voorzorgsmaatregelen, betreffende de erfelijkheid?
Of een paard staart- en maneneczeem zal ontwikkelen is voor een groot deel afhankelijk van de erfelijke belasting. Staart- en maneneczeem heeft namelijk een duidelijke erfelijke invloed. Staart- en maneneczeem volgt echter niet de klassieke regels van de erfelijkheidsleer. Dit betekent dat het niet goed te voorspellen is welke dieren er wel of niet last van zullen krijgen (een erfelijkheidsgraad van 0,1 wordt opgegeven). Als men zou weten welk dier verhoogd gevoelig is voor staart- en maneneczeem, dan zou deze in principe niet voor de fokkerij in aanmerking mogen komen, als men de staart- en maneneczeem wil verbannen uit een groep paarden.
Dit is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het is namelijk zo dat weinig paardenfokkers zin hebben om een fokstam te onderbreken. Maar wat ook nog een probleem is dat de staart- en maneneczeem pas relatief laat tot uitdrukking kan komen, waardoor er soms al wat veulens geboren kunnen zijn van een merrie/ hengst. Het is trouwens zo dat een staart- en maneneczeem gevoelige merrie deze gevoeligheid sterker zal meegeven aan het nageslacht dan een hengst. Indien er een test zou bestaan, die kan aangeven of een dier gevoelig is voor staart- en maneneczeem, dan zou dit enige duidelijkheid geven voor de toekomst van het dier, dit geldt zowel bij de fokkerij als bij de eventuele import van een paard. Echter zo’n (betrouwbare) test is er, ondanks veel onderzoek, nog niet.
Het paard met staart- en maneneczeem, wat nu?
De veroorzaker van het staart- en maneneczeem, de zandmug, is in Nederland actief van april tot oktober. En dit voornamelijk van 16.00 uur tot 09.00 uur. Dus in deze periode zal een paard last kunnen krijgen van staart- en maneneczeem. Gebaseerd op deze feiten kunnen o.a. de volgende preventieve maatregelen genomen worden:
Het opstallen gedurende de periode van april tot oktober in een donkere, droge, frisse/luchtige stal. Dit helpt zeker iets maar diervriendelijk is het niet.
Het is natuurlijk ook mogelijk om de paarden alleen gedurende de gevaarlijke tijden op te stallen, dit wil zeggen gehele dag uitgezonderd van 09.00 uur tot 16.00 uur, gedurende deze tijdstippen zijn de muggen namelijk het minst actief en is over het algemeen een rustige weidegang mogelijk. Echter dit is voor een deel afhankelijk van het weer (wind, regen).
Ook het weiland dient droog te zijn en niet in de buurt van open water liggen (8 km! er vandaan).
Bedenk dat een steek een hele jeukreactie teweeg kan brengen, zodoende is het dan ook van belang dat muggen uit de buurt worden gehouden, dit kan op vele manieren: o.a. insecticiden, vliegenlampen, middelen om op het paard aan te brengen, etc.
Verder dient bij een paard wat gevoelig is voor staart- en maneneczeem rekening te worden gehouden met de algehele toestand van het dier: voldoende calcium, voldoende vitamines (vit. B+D en Biotine) en geen overmaat aan eiwitten door het voer. Knoflook bevat een ingrediënt welke de muggen op een afstand zou houden. Dus het voeren van knoflook zou volgens sommigen het jeuken als gevolg van staart- en maneneczeem verminderen. Het supplement Bonpard Resistance wordt steeds vaker ondersteunend ingezet bij staart- en manenjeuk.
De behandeling van staart- en maneneczeem
Er zijn zeer veel manieren van behandeling mogelijk die net zoveel succes kunnen hebben. Maar in principe komt elke behandeling van staart- en maneneczeem op het volgende neer:
- Door geen enkele therapie zal het paard zijn gevoeligheid voor het ontwikkelen van staart- en maneneczeem verliezen.
- Een behandeling dient op tijd gestart te worden, het liefst zelfs voor de eerste verschijnselen. Een behandeling die op tijd gestart zal meer resultaat hebben dan een behandeling bij een dier met al enige tijd symptomen van staart- en maneneczeem.
- Halve maatregelen zijn geen maatregelen! Er dient kordaat opgetreden te worden.
- Elke behandeling dient consequent gevolgd te worden, anders zal resultaat uitblijven. Dwz. “dagelijks behandelen” is ook werkelijk dagelijks behandelen.
- Elke therapie dient een mate van logica te bevatten (volgorde, manier van toepassen, etc).
Vragen?
Neem gerust contact met ons op,
Drs. Maarten van Dijck
Dierenartsenpraktijk Horst
Thuisbezorgservice: www.dierapotheker.nl